معبد آرتمیس (یکی از عجایب هفت گانه)

معبد آرتمیس که قدمتی 3 هزار ساله دارد، در طول تاریخ دست خوش حوادث و اتفاقات زیادی بوده که نهایتا در سال 401 قبل از میلاد به نابودی کامل آن منجر شد.

آرتمیس در واقع ایزدبانویی بود که برخی معتقدند او ریشه یونانی دارد، ولی تصاویری دیده شده به گونه ای بوده که او بیشتر به زنان شرقی شباهت داشته و همچون زنان یونانی هم نسلِ خود عریان نیست. معادل رومی اسم او را دیانا می دانند و به همین دلیل نام دیگر معبد آرتمیس را معبد دیانا می نامند.

گفته می شود او بانویی متاهل و پاکدامن بوده که تصاویر نشانگر بارور بودن آن می باشد. با این حال اطلاعات دقیق تری از هویت او در دست نیست. اغلب او را با آرتمیس "الهه یونان" اشتباه می گرفتند ولی تفاوت های شایانی بین این دو بود.

معبد آرتمیس یا معبد دیانا از کهن ترین معابد جهان بوده که شکوه و جلالی وصف ناپذیر داشت، تحقیقات نشانگر آن است که این بنا به قرن 8 الی 10 تعلق دارد. شاید برای گردشگران تور اروپا جالب باشد که بدانند این معبد زیبا 3 بار به طور کامل تخریب شد ولی هر بار با شوکت بیشتری مجدداً ساخته شد. بسیاری بر این عقیده هستند که معبد آرتمیس باشکوه ترین سازه موجود در لیست عجایب هفتگانه می باشد.

مکانی که معبد آرتمیس را در آن می ساختند، بسیار سیل گیر بود و از همین رو سبب ایجاد مشکلاتی اساسی می شد، اما به دلیل اهمیت مذهبی آن مردم شهر افسوس اسرار داشتند که هرباره عبادتگاه را در همان مکان بسازند.

گفته می شود نخستین بنای معبد آرتمیس مربوط به عصر برنز بوده، البته تعدادی از مورخان هم معتقدند که این بنا اولین بار در سده دوم قبل از میلاد ساخته شده بود و شبیه به یک ساختمان بود. این ساختمان توسط سیل شدیدی که مدتی بعد از ساخت معبد رخ داده بود ویران گشت. پس از تخریب شدن این بنا اشیای ارزشمندی در آن مکان کشف شد که گویا به مجسمه تمثیلی آرتمیس تعلق داشته است.

شهر افسوس در قرن 6 میلادی اهمیت شگرفی پیدا کرد و تبدیل به یک مرکز تجاری مهم شد که جهانگردان زیادی را مجاب می کرد تا از آن بازدید کنند. در همین زمان یک معمار زبده یونانی به همراه پسرش پس از بازدید از شهر به تخریب معبد پی بردند و تصمیم گرفتند آن را دوباره بسازند و از همین رو طرحی برای احداث معبد آرتمیس ارائه دادند که بعد از پذیرفته شدن، امپراطور لیدیه تمامی هزینه های ساخت را متحمل شد و سرانجام در سال 550 قبل از میلاد، معبد آرتمیس با شکوهی بی مثال و در ابعادی بزرگ ساخته شد. از آن جا بود که بازدید کنندگان هنگام ورود به شهر افسوس با ساختمان پرشکوه مواجه می شدند و در پی پرس و جوهایی به کسب اطلاعات از آن می پرداختند. از همین رو افراد زیادی از اقصی نقاط جهان معبد آرتمیس را شناختند و این دوره را می توان دوران شکوه معبد دیانا دانست. بسیاری از مقامات عالی مرتبه کشورها با در دست داشتن هدایای ارزشمندی روانه معبد آرتمیس می شدند و از آن بازدید می کردند.

بنای جدید در ابعادی چشمگیر (4 برابر معبد پیشین) ساخته شد به طوری که طول آن 115 متر و عرضش 46 متر بود، همچنین 36 ستونی که در دو ردیف معبد را تسخیر کرده بودند ارتفاعی در حدود 13 متر داشتند. در ساخت آن مقدار قابل توجهی سنگ مرمر به کار رفته بود که جلوه ی بی نظیری به آن عطا کرده بود. در بخش داخلی معبد نیز نقاشی های برجسته ای به چشم می خورد که در کنار آن ها و در بخش شرقی محراب پیکره ی چوبین آرتمیس قرار گرفته بود.

هر ساله مراسمات مذهبی جذابی در معبد آرتمیس برگزار می شد که افراد زیادی در ماه های فروردین و اردیبهشت از مناطق اطراف برای شرکت کردن در آن مراسم ها به منطقه افسوس می آمدند.

 

 

هم اکنون آثار تاریخی نفیسی از قبیل: سکه های نقره و طلا با آلیاژ الکتروم از آن دوره باقی مانده که در موزه بریتانیای لندن نگهداری می شود و ارزش زیادی دارند، گردشگران تور اروپا می توانند به این موزه رفته و با تماشای این آثار به ارزش آن ها پی ببرند. برخی از آثار هم در موزه متروپولیتن در معرض دید گردشگران تور لحظه آخری قرار دارد.

اما در سال 356 میلادی (همزمان با سالروز تولد اسکندر مقدونی) بود که سر و کله فردی جاهل و کوته فکر به نام هروستراتوس در شهر افسوس پیدا شد که قصد داشت با آتش زدن معبد آرتمیس به شهرتی جهانی دست پیدا کند. اگرچه او به خواسته خود رسید، اما مورد خشم پیروان این معبد قرار گرفت که در نهایت او را اعدام کردند.

بنای سوخته شده دیانا سال ها با همان شکل و شمایل رها شده بود تا اینکه اسکندر مقدونی به حاکم شهر افسوس پیشنهاد داد که حاضر است هزینه بازسازی معبد آرتمیس را در مقابل حک شدن نامش بر روی معبد بپردازد. اهالی شهر که ارادت خاصی به این عبادتگاه داشتند، حاضر نبودند که نام کسی بر روی آن حکاکی شود و به همین دلیل موضوع را منتفی کردند.

بعد از گذشت سال ها، اهالی بومی شهر با همت و هزینه شخصی خود موفق شدند در سال 323 قبل از میلاد برای مرمت این معبد و عبادتگاه اقدام کنند، اما از آنجا که هیچ حامی مالی دیگری نداشتند و بنای اخیر وسعتی بزرگتر از دو نمونه قبلی خود داشت، زمان زیادی به طول انجامید تا آن را تکمیل کنند.

این معبد مرمرین دارای طول 137 متری، عرض 69 متری و ارتفاع 18 متری بود و 127 ستون در اطراف آن قرار داشت. گفته می شود مجسمه ای زیبا در ابعاد بزرگ در قسمت محراب این عبادتگاه وجود داشت که تمثیلی از آرتمیس بوده است. افزون بر اشیای گرانمایه، پیکره افراد معروفی از قبیل: کرسیلاس، فیدیاس، فرادمون و پلیکلیتوس نیز در معبد آرتمیس قرار داشت. این بنا تا 600 سال مقاوم ماند، اما بار دیگر در سال 268 میلادی بود که معبد آرتمیس را به آتش کشیدند. این بار قبیله ای از آلمان به نام قبیله گات به صومعه حمله کردند و این عمل ناشایست را انجام دادند. بعد از مدت کوتاهی بخش های سوخته شده ترمیم شد و کف معبد نیز سنگ فرش شد. نهایتا جان کریسوستوم که یکی از مهم ترین افراد کلیسای کاتولیک بود، در سال 401 میلادی معبد آرتمیس را به طور کامل تخریب کرد تا این معبد برای همیشه از بین برود.

یکی از مهم ترین دلایلی که معبد آرتمیس برای بار چهارم بازسازی و مرمت نشد، هزینه های سرسام آور آن بود.

گفتنی است که در دوره ای از تاریخ که شهر افسوس به دست ایرانیان افتاد، فرماندهان ایرانی، تندیس تعدادی از الهه های خود را جایگزین آثار دست ساز موجود در معبد کردند و به دلیل ارتباط خوبی که بین مردم افسوس و ایرانی ها برقرار بود، مخالفتی در این زمینه صورت نگرفت.

 

 

طراحی این بنا نسبت به سایر معابد هم دوره خودش بسیار متفاوت بود، معماری این سازه تلفیقی از معماری شرقی و یونان باستان بود. این بنا تماماً از سنگ مرمر سفید رنگ ساخته شده بود و جزء نخستین بناهای مرمرین تاریخ به شمار می رفت.

این بنا چندین پله در اطراف خود داشت که پس از پشت سر گذاشتن آن ها، معبد اصلی نمایان می شد. معبد آرتمیس مکان معنوی مهمی برای عبادت به حساب می آمد که هر روزه میزبان عبادت کنندگان بی شماری بوده است.

علاوه بر این که در نمای معبد آرتمیس مجسمه های بسیار زیبایی تعبیه شده بود، در داخل معبد و در بخش انتهایی آن نیز تندیس از آرتمیس قرار داشت. دیوارهای فضای داخلی معبد آرتمیس مزین به نقاشی هایی چشم نواز بود که توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می کرد، همچنین برخی از ستون هایی که در داخل معبد طراحی شده بود مزین به طلا کاری و نقره کاری های زیبایی بود که جلوه خاصی را به فضا بخشیده بود.

تصاویر بیانگر آن است که معبد شکوهمند آرتمیس 127 ستون داشته که ساخت هر یک از آن ها دقت و زمان زیادی را لازم داشته است. این ستون ها دارای حکاکی های بسیار زیبا و ظریفی بود که جلوه بی نظیری به معبد آرتمیس بخشیده بودند.

 

این صومعه پس از تخریب در سال 401 میلادی، دیگر هیچ زمانی قد علم نکرد و ویرانه های آن در ساخت و سازهای شهرهای دیگر به کار گرفته شد. برای مثال در ساخت تعدادی از ستون های کلیسای ایاصوفیه از سنگ های معبد آرتمیس بهره برده اند. جالب است بدانید که سنگ نوشته های محوطه معبد هم در کلیسای سنت مری و حمام های قسطنطنیه دیده شده اند. قسمت هایی از خرابه های معبد آرتمیس تا 100 سال بعد هم در این مکان وجود داشت و بازدیدکنندگان از آن ها دیدن می کردند.

 

 

در سال 1869 گروهی از کاوشگران به رهبری جان ترتل وود از جانب موزه بریتانیای لندن ماموریت یافت تا مکان معبد آرتمیس را بیابد. او در طول 6 سال به حفاری مناطق احتمالی پرداخت و موفق شد نشانه هایی را در دل خاک کشف کند. بعد از آن جست و جوها توسط باستان شناسی انگلیسی پیگیری شد و او در سال 1904 الی 1906 توانست مکان هر سه بنا را شناسایی کند.

بقایای کشف شده امروزه در یکی از اتاق های موزه بریتانیا در معرض دید عموم قرار گرفته، همچنین در گوشه ای از آن کوزه ای باارزش با تعداد کثیری سکه که قدمتی 2600 ساله دارند، قرار دارد.

هم اکنون در مکان معبد آرتمیس ستونی نسبتا بلند وجود دارد که آن را از قطعات باستانی صومعه ساخته اند و گردشگران تور ازمیر هنگام سفر به منطقه سلجوک می توانند از آن بازدید کنند.

گرشگران تور ازمیر برای بازدید از این مکان می توانند از وسایل حمل و نقل عمومی هم بهره ببرند و خود را تا نزدیکی معبد آرتمیس برسانند. هزینه ورودی هم رایگان می باشد.

از آن جایی که احتمالا تماشای اندک آثار به جا مانده از این عبادتگاه، تنها برای تاریخ شناسان جذابیت دارد، هنگامی که با تور ترکیه به شهر افسوس سفر کردید و از بقایای معبد آرتمیس دیدن به عمل آوردید، می توانید از سایر جاذبه های گردشگری این شهر نظیر: کلیسای باستانی مری، موزه باستان شناسی افسوس، کتابخانه باستانی سلسوس، مسجد عیسی بی و حمام تاریخی سلجوک نیز بازدید کنید.

ساعات بازدید از معبد آرتمیس : 8 الی 18

آدرس معبد آرتمیس : ترکیه/ ازمیر/ منطقه سلجوک/ بلوار دکتر صبری یایلا/ محله آتاتورک.

تاریخچه

در شب ۲۱ ژوئیه سال ۳۵۶ پیش از میلاد، مردی به نام هروستراتوس (Herostratus) برای جاودانه کردن نام خود در تاریخ، معبد آرتمیس را آتش زد و در واقع به هدف خود دست یافت. اسکندر مقدونی هم در همین شب متولد شد. بنا به گفته پلوتارک تاریخ‌نگار، در آن شب آرتمیس چنان درگیر مراقبت از زاده شدن اسکندر بود که نتوانست از معبد خود محافظت کند.

اسکندر پس از فتح آسیای کوچک اقدام به ساخت مجدد معبد کرد که تا بعد از مرگ وی در سال ۳۲۳ پیش از میلاد، همچنان در دست ساختمان بود. در قرن اول پس از میلاد، هنگامی که سنت‌پل برای تبلیغ مسیحیت به اِفِسوس سفر کرد، با شمار زیادی از پیروان آرتمیس روبه‌رو شد که به هیچ وجه قصد ترک ایزدبانوی خود را نداشتند. در سال ۲۶۲ میلادی معبد توسط قبیله گوت ازنو ویران شد. اهالی شهر سوگند خوردند تا آن را مجدداً بنا کنند. در قرن چهارم میلادی، بیشتر اهالی افه‌سوس به مسیحیت گرویده بودند و معبد شکوه و جلال خود را از دست داده بود. اهالی افه‌سوس پس از آخرین تهاجم منجر به ویرانی معبد در سال ۴۰۱ میلادی، کم‌کم شهر را ترک کردند و این شهر متروک در اواخر سده ۱۹ میلادی کشف و کندوکاو شد. این اکتشاف زیربنای معبد را نمایان ساخت.

معماری معبد

این معبد با زیر بنای چهارگوش خود، برخلاف نمونه‌های دیگر از مرمر ساخته شده و یک ورودی زیبا و تزئینی به حیاط بزرگ ساختمان داشته‌است. پلکان مرمری طبقه همکف را به بالکن‌های بلند و عظیمی متصل می‌کردند که کف آن در حدود ۸ متر در ۱۳۰ متر بوده‌است. ۱۲۷ ستون در این بنا به کار رفته که ارتفاع آن‌ها ۲۰ متر و با سرستونهای ایونی و کناره‌های کنده کاری شده بوده‌است. گچکاری این بنا به شکل دورج‌ستونی است. ستونها در ردیفهای منظم در کل محوطه به جز منطقه مرکزی - که محل قرارگیری خانه الهه بود - قرار گرفته بودند.

این معبد تعداد فراوانی از آثار هنری را درخود جا داده بود. از جمله ۴ مجسمه برنزی باستانی از قبیله آمازون که توسط بهترین هنرمندان دوران ساخته شده بودند. هنگامی که سنت پل به دیدن شهر آمده بود، معبد با ستونهای طلایی و مجسمه‌های کوچک نقره‌ای و نقاشی‌های متعدد تزئین شده بود. هیچ شاهدی مبنی بر وجود مجسمه آرتمیس در مرکز معبد وجود ندارد اما دلیلی هم برای وجود نداشتن آن در دست نیست.

معبد آرتمیس در بطن زندگی مردم

اگر قدری در تاریخ یونان جست و جو کنیم، حرم‌ها، معابد و فستیوال‌های آرتمیس را در سرتاسر جهان یونان باستان خواهیم دید؛ اما آرتمیسِ افسوس از دیگران متمایز است. زرق و برق و شکوه معبد آرتمیس در شهر افسوس، نشان از قدرت و نفوذ این ایزدبانو در میان مردم شهر داشت و از اعتبار جهانی و محلی او حکایت می‌کند. با وجود آسیب‌های پی در پی معبد آرتمیس، هر بازسازی به وضوح بر شهرت و ارزش این مجموعه مذهبی افزود و هر ساله تعداد زیادی از مردم، در ماه مارس (فروردین) و ابتدای می (اردیبهشت) به معبد شهر افسوس می‌رفتند تا در مراسم و آیین‌های آرتمیس شرکت کنند.

توجه بسیار مردم افسوس به معبد شهرشان به قدری بود که با وجودی که سرزمین‌شان به دست حکومت پارس افتاد، همچنان تلاش‌های خود را برای بازسازی معبد ادامه دادند. البته در کل پارسی‌ها با افسوسی‌ها برخورد منصفانه ای داشته و افسوسی‌ها نیز با ایرانی‌ها رابطه خوبی داشتند. فرماندهان ایرانی فقط برخی از دست سازه‌های مذهبی مردم را از معبد آرتمیس خارج کرده و با خود به شهر سردیس (در ترکیه امروزی) بردند. از آن سو نیز تعدادی از تندیس‌های ایزدبانوان خود را به معبد آرتمیس بردند، که البته این اتفاق از دید مردم افسوس ممنوع تلقی نمی‌شد. با این همه ساکنان افسوس، آرتمیس را مختص خودشان می‌دانستند و روی آن حساسیت بسیاری داشتند؛ به طوری که نسبت به هرگونه دریافت پیشنهاد مراقبت و محافظت از سوی غریبه‌ها، خشم و انزجار خود را بروز می‌دادند. به‌طور مثال هنگامی که اسکندر سرزمین پارس را تصرف کرد و افسوس نیز به دست او افتاد، برای بازسازی معبد آرتمیس پیشنهاد کمک مالی داد اما مسوولان معبد و مردم پیشنهادش را رد کردند.

در سال‌های بعد و در طی حکمرانی رومیان باستان، آیین‌های سنتی و مذهبی شهر افسوس گسترش پیدا کرد و به عنصری نمادین در جشنواره‌های دوره هلنیستی بدل شد. اهمیت آرتمیس در زندگی مردم در این دوران چند وجهی بود. معبد آرتمیس بخش پررنگی از هویت سیاسی و فرهنگی افسوس را شکل می‌داد، برای زندگی اقتصادی مردم حیاتی بود و موقعیت مناسبی برای ازدواج دختران و پسران مجرد یونانی محسوب می‌شد. همچنین بازی‌ها، مسابقات و نمایش‌های بسیاری به یاد و نام ایزدبانو آرتمیس برگزار می‌شد.

تأثیر چشمگیر آرتمیس در زندگی مردم را حتی در نقاشی‌های به جا مانده از آن زمان می‌توان دید. به‌طور مثال وقتی به یکی از بهترین نقاشی‌های آپلس (Apelles)، بزرگ‌ترین نقاش یونان باستان نگاه می‌کنیم؛ تصاویر ایزدبانو آرتمیس را در کوچه و خیابان و در دست دختران و دوشیزگان خواهیم دید.